دسترسی پذیری در وب چیست؟
دسترسی پذیری در وب به معنای طراحی و پیاده‌سازی وب‌سایت‌ها، ابزارها و برنامه‌های آنلاین به گونه‌ای است که همه افراد (صرف‌نظر از توانایی‌هایشان) قادر به استفاده از آنها باشند. این مفهوم به طور ویژه به ویژگی‌ها و امکاناتی اشاره دارد که برای افراد دارای ناتوانی‌های مختلف طراحی می‌شوند، از جمله:
- اختلالات بینایی، شنوایی یا شناختی
- محدودیت‌های جسمی مانند مشکلات حرکتی
- اختلالات عصبی
- مشکلات گفتاری
- اختلالات یادگیری مانند نارساخوانی1dyslexia
- مشکلات ناشی از افزایش سن
- ناتوانی‌های موقتی مانند شکستگی یا محدودیت‌های پس از عمل جراحی
به بیان ساده، دسترسی پذیری در وب مشابه نصب رمپ یا نرده در ساختمان‌ها برای سهولت استفاده افراد دارای محدودیت جسمی است. با این تفاوت که اقدامات در حوزه وب حتی گسترده‌تر هستند، چرا که علاوه بر رفع موانع، به ارتقای مشارکت اجتماعی افرادی که به دلیل سن، موقعیت جغرافیایی یا سایر عوامل منزوی شده‌اند نیز کمک می‌کنند.
اجرای دسترسی پذیری در وب از طریق به‌کارگیری استراتژی‌های توسعه و طراحی استاندارد وب، تضمین می‌کند که همه افراد بتوانند به راحتی از محتوای وب استفاده کرده و با آن تعامل داشته باشند. در صورت علاقه‌مندی به یادگیری طراحی وب، از صفحه دوره آموزش طراحی سایت ما دیدن کنید.
هدف اصلی این است که کاربران بتوانند صفحات وب را مرور کنند، با آنها تعامل داشته باشند و حتی در تولید محتوای وب مشارکت کنند. در مورد تعامل کاربران بخصوص در بخش محتوای سایت، پیشنهاد می کنیم مقاله برجسته کردن تولید محتوا با تعاملی کردن آن را مشاهده کنید. این مشارکت می‌تواند شامل فرم‌ها، جعبه‌های گفتگو، بخش نظرات و حتی امکان تولید محتوای متنی اختصاصی توسط خود کاربر باشد.
اهمیت Web Accessibility
یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت دسترسی پذیری در وب افزایش تعداد افراد دارای ناتوانی در جهان است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی2WHO و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها3CDC، حدود 16 درصد از جمعیت جهان دارای نوعی ناتوانی هستند. در ایالات متحده، 26 درصد از شهروندان (معادل حدود 86 میلیون نفر) با نوعی ناتوانی زندگی می‌کنند. این ناتوانی‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- نابینایی
- کم‌بینایی
- کوررنگی
- اختلالات یادگیری
- ناتوانی‌های شناختی
- ناشنوایی
- کم‌شنوایی
- مشکلات گفتاری
- محدودیت‌های جسمی
با توجه به اینکه بخش بزرگی از جمعیت قادر به دسترسی کامل به وب نیستند، سازمان‌ها باید وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌های موبایل و مستندات خود را دسترس‌پذیرتر طراحی کنند. افزایش سطح دسترسی‌پذیری در خدمات دیجیتال، علاوه بر خدمت‌رسانی بهتر به جامعه افراد دارای ناتوانی، فرصتی بزرگ برای کسب‌وکارها فراهم می‌کند. این جامعه نزدیک به 500 میلیارد دلار درآمد قابل خرج کردن دارد. در نتیجه، توجه به این حوزه می‌تواند باعث افزایش درآمد، گسترش بازار مشتریان و تقویت اعتبار برند سازمان شود.
از سوی دیگر، رعایت دسترسی پذیری در وب فقط یک انتخاب اخلاقی نیست، بلکه الزام قانونی نیز به شمار می‌رود. استانداردها و قوانین بین‌المللی مانند WCAG، قانون آمریکایی‌های دارای ناتوانی4ADA، قانون دسترسی‌پذیری اروپا5EAA و قانون دسترسی‌پذیری انتاریو6AODA همگی سازمان‌ها را ملزم به فراهم‌کردن محتوای دیجیتال قابل دسترس می‌کنند. عدم رعایت این الزامات می‌تواند منجر به شکایت‌های حقوقی پرهزینه، وقت‌گیر و آسیب‌زننده به اعتبار سازمان شود.
در نهایت، طراحی دسترس‌پذیر همان طراحی فراگیر است؛ طراحی که تضمین می‌کند همه افراد امکان دسترسی به اطلاعات و مشارکت در تبادل ایده‌ها را در فضای آنلاین داشته باشند.
اصول دسترسی پذیری در وب
برای اینکه یک وب‌سایت یا اپلیکیشن موبایل دسترس‌پذیر باشد، باید به مجموعه‌ای از بهترین شیوه‌ها پایبند بود. این توصیه‌ها بر اساس چهار اصل WCAG تعریف می‌شوند که بیان می‌کنند محتوای وب باید: قابل ادراک، قابل اجرا، قابل فهم و پایدار7POUR باشد. رعایت این اصول، مسیر توسعه یک وب‌سایت یا اپلیکیشن سازگار با ADA را هموار می‌کند.
در ادامه، این چهار اصل را با جزئیات بررسی می‌کنیم:
قابل ادراک8Perceivable
محتوای وب باید به گونه‌ای ارائه شود که همه کاربران بتوانند آن را درک کنند. هیچ بخشی از اطلاعات یا اجزای رابط کاربری نباید برای حواس افراد نامرئی باشد. برای مثال، برای محتوای غیرمتنی باید متن جایگزین ارائه شود و محتوا باید طوری طراحی شود که دیدن و شنیدن آن برای همه آسان‌تر باشد.
قابل اجرا9Operable
رابط کاربری وب‌سایت باید طوری طراحی شود که شامل اقداماتی نباشد که برخی کاربران قادر به انجام آن نباشند. به عبارت ساده‌تر، مرورگرها و وب‌سایت‌ها باید برای همه قابل استفاده باشند. برای نمونه، تمام قابلیت‌ها باید از طریق صفحه‌کلید قابل دسترس باشند و به کاربران زمان کافی برای خواندن و استفاده از محتوا داده شود.
قابل درک10Understandable
کاربران باید بتوانند اطلاعات و شیوه عملکرد رابط کاربری وب را درک کنند. این امر با ساده و خوانا کردن متن‌ها، طراحی صفحات وب به صورت شهودی و کمک به کاربران در جلوگیری و اصلاح اشتباهات از طریق برچسب‌ها، دستورالعمل‌ها و مسیرهای روشن امکان‌پذیر است. اگر مشتاق به یادگیری رابط کاربری هستید از مقاله رابط کاربری سایت چیست؟ در سایت ما دیدن کنید.
پایدار11Robust
محتوا باید به اندازه‌ای پایدار باشد که حتی با پیشرفت فناوری‌ها و تغییر ابزارها همچنان قابل دسترس باقی بماند. وب‌سایت‌ها باید با مرورگرهای کنونی و آینده و همچنین فناوری‌های کمکی مانند صفحه‌خوان‌ها سازگار باشند.
اجرای قوانین دسترسی پذیری در وب
تمام سازمان‌ها، فارغ از نوع صنعت خود، موظف‌اند که به استانداردهای دسترسی پذیری در وب پایبند باشند و وب‌سایتی قابل دسترس ارائه دهند. با این حال، اجرای قوانین در این حوزه همیشه ساده نیست. برای نمونه، برخی قوانین مانند ADA استانداردهای فنی مشخصی برای تعریف فضاهای آنلاین دسترس‌پذیر ندارند. همچنین، بیشتر وب‌سایت‌ها مشکلات متعددی در زمینه دسترسی پذیری دارند، در حالی که دولت‌ها منابع و زمان کافی برای پیگیری قانونی صدها هزار کسب‌وکار در هر سال را ندارند.
با وجود این، سازمان‌ها همچنان موظف به رعایت قوانین و مقررات دسترسی پذیری هستند، از جمله:
- قانون آمریکایی‌های دارای ناتوانی: این قانون هرگونه تبعیض علیه افراد دارای ناتوانی را در تمام حوزه‌های زندگی عمومی، از جمله فضاهای آنلاین، ممنوع می‌کند. هرچند استاندارد فنی مشخصی ندارد، اما پایبندی به آخرین نسخه WCAG راهکاری برای انطباق با آن محسوب می‌شود.
- WCAG: استاندارد WCAG توسط کنسرسیوم وب جهان یعنی W3C به عنوان بخشی از طرح WAI تدوین شده و به عنوان معیار جهانی دسترسی پذیری در وب شناخته می‌شود. WCAG در سه سطح A، AA و AAA تعریف شده است. رعایت سطح AA نسخه 2.2 نشان‌دهنده تطابق وب‌سایت با ADA و بخش 508 قانون توانبخشی است.
- بخش 508: اصلاحیه‌ای بر قانون توانبخشی 1973 است که سازمان‌های فدرال و پیمانکاران آنها را ملزم می‌کند فناوری‌های اطلاعاتی را برای افراد دارای ناتوانی قابل دسترس کنند. تفاوت این قانون با سایر استانداردها در وجود معیارهای فنی دقیق است.
- قانون Unruh در کالیفرنیا: این قانون حق دسترسی برابر همه افراد به خدمات عمومی را تضمین می‌کند و در سال 1992 برای پوشش افراد دارای ناتوانی به‌روزرسانی شد. عدم رعایت ADA به معنای عدم رعایت این قانون نیز هست.
- ARIA: مجموعه‌ای از نقش‌ها و ویژگی‌ها در HTML است که برای توصیف اجزای رابط کاربری (مانند منوها یا نوارهای پیشرفت) که برچسب معنایی ندارند، استفاده می‌شود.
- قانون انتاریو کانادا: این قانون هم سازمان‌های دولتی و هم بخش خصوصی را ملزم می‌کند. کسب‌وکارهایی با بیش از 49 کارمند باید مطابق با استاندارد WCAG 2.0 سطح AA یا بالاتر عمل کنند.
- قانون دسترسی پذیری اروپا: همه محصولات دیجیتال روزمره، از گوشی‌های هوشمند گرفته تا اپلیکیشن‌ها و خودپردازها، باید دسترس‌پذیر باشند. مهلت سازمان‌ها برای تطابق با استاندارد WCAG 2.1 سطح AA تا ژوئیه 2025 است.
عدم رعایت این قوانین می‌تواند منجر به شکایت‌های حقوقی یا اخطارهای رسمی شود. بنابراین، ایجاد وب‌سایت دسترس‌پذیر از همان ابتدا اقدامی ضروری است.
روش‌های دستیابی به Web Accessibility
هدف دسترسی پذیری در وب کاهش یا حذف موانعی است که باعث دشواری یا عدم امکان استفاده افراد دارای ناتوانی از محتوای دیجیتال می‌شود. این کار معمولاً با اصلاح کدهای پشت‌صحنه و محتوای وب برای سازگاری با نیازهای خاص کاربران انجام می‌گیرد. به‌طور معمول، این تغییرات شامل سازگاری با فناوری‌های کمکی (مانند صفحه‌خوان‌ها یا ذره‌بین‌ها) است که افراد در فعالیت‌های روزمره به آنها وابسته‌اند.
نمونه‌هایی از راهکارهای تحقق دسترسی پذیری عبارت‌اند از:
متن جایگزین12Alt Text
برای تصاویر و گرافیک‌ها متنی توصیفی ارائه می‌شود تا کاربرانی که قادر به دیدن نیستند بتوانند محتوای بصری را درک کنند. این متن می‌تواند توسط فناوری‌های تبدیل متن به گفتار خوانده شود.
ورودی از طریق صفحه‌کلید13Keyboard Input
کاربر باید بتواند تنها با صفحه‌کلید در وب‌سایت حرکت کند و تعامل داشته باشد، بدون وابستگی به ماوس. این ویژگی امکان استفاده از فناوری‌های کمکی مانند شبیه‌سازهای صفحه‌کلید یا ورودی گفتاری را فراهم می‌کند.
زیرنویس بسته14Closed Captioning
نمایش همزمان متن گفتار و صداها در ویدئوها، به‌ویژه برای افراد ناشنوا یا کم‌شنوا ضروری است و حتی در شرایطی که شنیدن صدا دشوار است، کاربرد دارد.
زیرنویس15Subtitling
مشابه زیرنویس بسته است، اما ترجمه گفتار و صداها به زبان دیگر را نیز شامل می‌شود. این قابلیت برای کاربرانی که به زبان اصلی ویدئو مسلط نیستند بسیار مفید است.
ارائه متن رونوشت16Transcript Availability
درج رونوشت متنی برای محتوای صوتی، وب‌سایت را برای افراد ناشنوا یا کم‌شنوا قابل دسترس‌تر می‌کند.
تنظیم محدودیت زمانی17Time Limit Adjustments
برای کاربران دارای اختلالات شناختی، مشکلات عصبی یا محدودیت‌های جسمی، حذف یا افزایش زمان محدودیت در وب‌سایت می‌تواند دسترسی را آسان‌تر کند. این قابلیت می‌تواند مانع از قطع ناگهانی به‌دلیل پایان زمان شود. همچنین امکان ورود مجدد بدون از دست رفتن داده‌ها و توقف متن‌های چشمک‌زن یا متحرک نیز از جمله روش‌های دیگر تنظیم محدودیت‌ها در سایت‌ها است.
هشدارها و کنترل‌ها18Warnings and Controls
محتوای چندرسانه‌ای که با سرعت یا الگوهای خاص چشمک می‌زند، می‌تواند باعث تشنج یا واکنش‌های حساسیت نوری شود. ارائه هشدار پیش از نمایش چنین محتوایی و فراهم کردن گزینه خاموش کردن انیمیشن‌ها یا جلوه‌های تصویری، از اصول مهم دسترسی پذیری در وب است.
تضاد رنگ مناسب19Suitable Color Contrasts
تضاد رنگ، یعنی تفاوت بین عناصر تصویری، تأثیر زیادی بر خوانایی و مسیریابی دارد. برای افراد کم‌بینا، دارای آب‌مروارید یا کوررنگی، تضاد کافی می‌تواند تفاوت میان یک سایت قابل دسترس و غیرقابل دسترس باشد. طبق استاندارد WCAG، تصاویر باید حداقل نسبت تضاد 4.5:1 را داشته باشند و استفاده از ابزار «بررسی‌کننده تضاد رنگ» توصیه می‌شود. اطلاعات بیشتر در مورد رنگ بندی سایت در مقاله تئوری رنگ ها در طراحی وب آورده شده است.
محتوای سازمان‌یافته20Well-Organized Content
از مهم‌ترین اصول صفحات دسترس‌پذیر، سازمان‌دهی مناسب محتواست. این ویژگی شامل موارد زیر است:
- عناوین واضح و تیترهای توصیفی
- دکمه‌های بزرگ در مکان‌های شهودی
- لینک‌های قابل فهم
- برچسب‌های یکنواخت و ثابت
- شناسایی زبان اصلی صفحه
- رابط کاربری قابل پیش‌بینی و ثابت در همه صفحات
- متن ساده و خوانا برای طیف وسیعی از مخاطبان
- بخش راهنمای در دسترس
با پیشرفت فناوری‌های کمکی و افزایش آگاهی طراحان و توسعه‌دهندگان از نیازهای کاربران، دسترسی پذیری در وب همچنان در حال تکامل است و ابزارها و روش‌های جدیدی برای ارتقای آن معرفی می‌شوند.
چه کسانی از دسترسی پذیری در وب بهره‌مند می‌شوند؟
در درجه نخست، دسترسی پذیری در وب برای افراد دارای ناتوانی طراحی شده است. اما افراد دیگری نیز می‌توانند از این قابلیت‌ها سود ببرند. به‌طور مثال:
- کاربرانی که در محیط‌های پر سر و صدا قادر به شنیدن صوت نیستند.
- افرادی که در شرایط نوری نامناسب از دستگاه‌های خود استفاده می‌کنند.
- کاربران موبایل با نمایشگرهای کوچک یا ساعت‌های هوشمند.
- افراد استفاده‌کننده از ورودی‌های جایگزین مانند تلویزیون‌های هوشمند یا رابط‌های بازی.
- کاربرانی با اینترنت ضعیف یا پهنای باند محدود.
این ویژگی‌ها تجربه کاربری بهتری برای طیف گسترده‌ای از افراد ایجاد می‌کند.
ابزارهای دسترسی پذیری در وب
ابزارها و پلتفرم‌های دسترسی پذیری برای شناسایی و رفع خطاهای رایج مانند تضاد رنگی نامناسب، برچسب‌های خالی فرم‌ها یا نبود متن جایگزین طراحی شده‌اند. با کمک این ابزارها می‌توان تست‌های دسترسی پذیری انجام داد و برنامه‌ای پیشگیرانه برای رفع خطاها تدوین کرد.
چرا باید به Web Accessibility توجه کنید؟
در ایالات متحده، بسیاری از سازمان‌ها به‌طور قانونی ملزم به رعایت قوانین ADA ،WCAG و سایر مقررات مرتبط هستند. با این حال، فراتر از الزامات قانونی، دسترسی پذیری در وب باید هدفی اساسی در طراحی و توسعه سایت‌ها باشد، چرا که هم به افراد، هم به کسب‌وکارها و هم به جامعه سود می‌رساند.
جمع بندی
دسترسی پذیری در وب به معنای فراهم کردن امکان استفاده از سایت‌ها و محتوای دیجیتال برای همه افراد، صرف‌نظر از توانایی‌های جسمی یا شناختی است. این موضوع نه‌تنها به افراد دارای ناتوانی کمک می‌کند، بلکه تجربه کاربری را برای همه بهبود می‌بخشد. رعایت استانداردهایی مانند WCAG و قوانین مربوط، باعث می‌شود محتوا قابل درک، قابل اجرا، قابل فهم و پایدار باشد. از متن جایگزین تصاویر و زیرنویس ویدئوها گرفته تا تضاد رنگ مناسب و طراحی منظم صفحات، همگی نقش مهمی در ایجاد محیطی برابر برای دسترسی به اطلاعات ایفا می‌کنند. در نهایت، دسترسی‌پذیری در وب اقدامی فراگیر است که به نفع افراد، کسب‌وکارها و کل جامعه خواهد بود.
